Związki BTEX stanowią grupę lotnych związków aromatycznych, do której należą benzen, toluen, etylobenzen oraz ksyleny. Te substancje charakteryzują się wysoką mobilnością w środowisku, co sprawia, że łatwo przemieszczają się między jego różnymi komponentami. Ich obecność stanowi poważne zagrożenie ze względu na toksyczność oraz trwałość w środowisku naturalnym. Szczególnie niepokojące są ich właściwości fizykochemiczne, które umożliwiają im szybkie rozprzestrzenianie się w środowisku oraz przenikanie do wód gruntowych i gleby.
Emisja związków BTEX do środowiska pochodzi z wielu różnych źródeł antropogenicznych. Największy udział ma przemysł petrochemiczny i rafineryjny, gdzie BTEX występują jako składniki ropy naftowej i jej pochodnych. Transport samochodowy przyczynia się do emisji poprzez spaliny oraz wycieki paliw. Istotnym źródłem są również procesy przemysłowe, szczególnie produkcja farb i rozpuszczalników. Znaczące ilości BTEX mogą przedostawać się do środowiska ze składowisk odpadów oraz podczas awaryjnych wycieków w trakcie transportu i magazynowania substancji ropopochodnych.
Związki BTEX wykazują szeroki zakres szkodliwego działania na organizm ludzki, w tym działanie toksyczne, mutagenne oraz rakotwórcze. Narażenie na te substancje może następować poprzez wdychanie skażonego powietrza, bezpośredni kontakt ze skórą oraz spożycie zanieczyszczonej wody lub żywności. Szczególnie niebezpieczny jest benzen, który został sklasyfikowany jako pewny czynnik rakotwórczy dla ludzi przez międzynarodowe agencje zajmujące się zdrowiem publicznym. Długotrwała ekspozycja na benzen może prowadzić do rozwoju białaczki i innych nowotworów układu krwiotwórczego. Związek ten ma również szkodliwy wpływ na szpik kostny, powodując zmniejszenie produkcji krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi.
Toluen i ksyleny wykazują przede wszystkim działanie neurotoksyczne, powodując zaburzenia funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Do typowych objawów narażenia należą bóle i zawroty głowy, problemy z koncentracją, zaburzenia równowagi oraz zmiany w zachowaniu. Przewlekła ekspozycja może prowadzić do trwałych uszkodzeń mózgu i nerwów obwodowych. Etylobenzen natomiast szczególnie silnie oddziałuje na wątrobę i nerki, prowadząc do zaburzeń ich funkcjonowania.
Wszystkie związki BTEX mają również działanie drażniące na skórę i błony śluzowe. Bezpośredni kontakt może powodować podrażnienia, wysypki i stany zapalne. W przypadku wdychania wysokich stężeń par tych związków może dojść do podrażnienia dróg oddechowych, kaszlu, duszności, a w skrajnych przypadkach do obrzęku płuc. Szczególnie narażone na działanie BTEX są kobiety w ciąży, ponieważ związki te mogą przenikać przez barierę łożyskową i wpływać na rozwój płodu. Udowodniono również, że ekspozycja na BTEX może prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego oraz układu hormonalnego.
Systematyczny monitoring obecności związków BTEX w środowisku stanowi kluczowy element ochrony zdrowia publicznego i środowiska naturalnego. Regularne badania obejmują pomiary stężeń w powietrzu atmosferycznym, wodach powierzchniowych i podziemnych oraz w glebie. Szczególną uwagę należy zwrócić na tereny przemysłowe, okolice stacji paliw oraz miejsca składowania odpadów niebezpiecznych.
Skuteczne ograniczanie emisji BTEX wymaga wdrożenia kompleksowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych. Kluczowe znaczenie ma stosowanie nowoczesnych technologii oczyszczania gazów odlotowych w przemyśle oraz modernizacja systemów magazynowania i transportu substancji ropopochodnych. Istotną rolę odgrywa również edukacja pracowników oraz społeczeństwa w zakresie właściwego postępowania z substancjami niebezpiecznymi.